Μὴ προσευξώμεθα φαρισαϊκῶς, ἀδελφοί· ὁ γὰρ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ταπεινωθῶμεν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τελωνικῶς διὰ νηστείας κράζοντες· Ἱλάσθητι ἡμῖν ὁ Θεός, τοῖς ἁμαρτωλοῖς».

Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωμένη στην πολύ διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, την οποία ο Κύριος διηγήθηκε, προκειμένου να διδάξει την θεοφιλή αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την εωσφορική έπαρση. Δίδαξε την παραβολή αυτή «προς τινας τους πεποιθότας αφ’ εαυτοίς ότι εισί δίκαιοι, και εξουθενούντας τους λοιπούς».

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι στο ξεκίνημα αυτής της περιόδου η Εκκλησία μας όρισε να διαβάζεται στην Θεία Λειτουργία η ευαγγελική περικοπή στην οποία ο Κύριός μας, διηγείται την σπουδαία και αρκετά γνωστή σε όλους μας παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Ο σκοπός αυτής της περιόδου του Τριωδίου είναι να ξεκινήσουμε μια πιο έντονη πνευματική ζωή εντείνοντας τον αγώνα κατά των παθών.

Τα δύο πρόσωπα της σημερινής παραβολής βρίσκονται στον ιερό χώρο του Ναού για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Για να προσευχηθούν. Από την πρώτη όμως στιγμή γίνεται φανερό το βαθύτερο εσωτερικό περιεχόμενο της ψυχής τους. Ο Φαρισαίος, δεν μπορεί να κρύψει την υπεροψία και την έπαρση του και στέκεται με το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, στο μέσο του Ναού, ώστε να είναι ορατός από όλους κατά την διάρκεια της προσευχής του. Παράλληλα προσεύχεται με ένταση στην φωνή του για να τον ακούνε, απαριθμώντας τις αρετές που νόμιζε ότι είχε και μάλιστα κατακρίνοντας όλους εκείνους που ο ίδιος θεωρούσε αμαρτωλούς ευχαριστώντας τον Θεό που δεν είναι σαν αυτούς. Την ίδια στιγμή ο Τελώνης σε μια άκρη του Ναού απομονωμένος, σκυμμένος μέχρι το έδαφος, γεμάτος ντροπή, αλλά και μετάνοια ψελλίζει μόνο μια φράση: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».

Οι υπερήφανοι έχουν τα μάτια τους διαρκώς υψωμένα προς το Θεό. Οι καρδιές τους, όμως, είναι κολλημένες στη γη. Αυτοί δεν ευαρεστούν στο Θεό. Ευάρεστοι στο Θεό είναι οι ταπεινοί άνθρωποι, οι πράοι, πού έχουν τα μάτια τους χαμηλωμένα στη γη, μα οι καρδιές τους είναι γεμάτες ουρανό. Ό Δημιουργός προτιμά τους ανθρώπους πού ομολογούν στο Θεό τις αμαρτίες τους, όχι τα καλά τους έργα, όπως λέει ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς.

Μέσα από τη σημερινή παραβολή ο Χριστός θέλει να μας διδάξει τη σημασία της ταπείνωσης για τη ζωή μας. Ζούμε σε μια εποχή, που όλο και πιο συχνά οι κοινωνίες μας χαρακτηρίζονται ως απάνθρωπες και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ως ψυχρές, ανούσιες, ανιαρές. Όσο στις καρδιές μας πρυτανεύει ο εγωισμός, οι σχέσεις μας και οι ζωές μας θα γίνονται όλο και πιο απάνθρωπες. Αντίθετα η ταπείνωση ως έκφραση αγάπης, γιατί αυτό είναι στην πραγματικότητα, έχει τη δύναμη να ζεστάνει και να μαλακώσει τις καρδιές μας, να μας φέρει πιο κοντά τόσο με τους συνανθρώπους μας όσο και στην προσωπική μας λύτρωση. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μέσα από την άκρα Ταπείνωση του Θεού, που συνέστειλε την θεότητά Του και καταδέχτηκε να γίνει άνθρωπος και να θανατωθεί από αμαρτωλούς ανθρώπους, συντελέστηκε το έργο της Αναστάσεως και της λύτρωσής μας.

Ας ταπεινωθούμε, λοιπόν, ενώπιον του Θεού. Ας μη ζυγιάζουμε την «δικαιοσύνη» μας με τα έργα των ανθρώπων, αλλά ας έχουμε ως γνώμονα της ζωής μας την δικαιοσύνη του Θεού. Αν έχουμε προ οφθαλμών μας τον Θεό, θα προσευχόμαστε μαζί με τον προφήτη Δαβίδ, λέγοντας: «Κύριε, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου,… εἰσάκουσόν μου ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου· καὶ μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ δούλου σου, ὅτι οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν σου πᾶς ζῶν». Ενώπιον, λοιπόν, του Θεού, κανείς δεν μπορεί να πει ότι είναι δίκαιος. Γι αυτό και μάς προτρέπει σήμερα ο Χριστός, να είναι η προσευχή μας σαν του τελώνη, που έριξε καταγής το πρόσωπό του και στέναζε: -Θεέ μου, σπλαγχνίσου με τον αμαρτωλό. Ιδού ο τρόπος της προσευχής του τελώνη: η αυτομεμψία, η αδιαφορία για τα έργα των άλλων ανθρώπων, η συντριβή, τα δάκρυα, η μετάνοια, η νηστεία, η ταπείνωση.

Αγαπητοί μου αδελφοί, πάντοτε, εξαιρέτως σήμερα, αρχὴ του Τριωδίου, καλούμαστε να αγαπήσουμε, να εξασκήσουμε τις θεάρεστες αρετὲς της προσευχής, της ταπείνωσης και της έμπρακτης μετάνοιας, όπως τις είδαμε στο πρόσωπο του Τελώνη. Αν αγωνιζόμαστε να ζούμε έτσι, με ταπείνωση και προσευχὴ και μετάνοια, διόρθωση της ζωής μας, του φρονήματός μας, αν εφαρμόζουμε τις εντολὲς του Θεού, και πρώτιστα την διπλὴ αγάπη, προς τον Θεὸ δηλαδὴ και τον πλησίον μας, αν ζούμε ενσυνείδητη μυστηριακὴ ζωή, τότε θα έλθει και σ᾽ εμάς το έλεος του Θεού πλούσιο.

Ιεροδιάκονος Ραφαήλ Μισιαούλης