Η μητρόπολη Ταμασού και Ορεινής αποτελεί μία από τις αρχαιότερες επισκοπές της Κύπρου αφού ο πρώτος επίσκοπος της άγιος Ηρακλείδιος, χειροτονήθηκε από τους αποστόλους Βαρνάβα και Παύλο κατά το έτος 45 μ.Χ. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, η δράση του αγίου Ηρακλειδίου και των μαθητών του είχαν ως επίκεντρο την αρχαία Ταμασό, υπογραμμίζοντας έτσι την σπουδαιότητα της περιοχής.

Η μητρόπολη Ταμασού διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό και ηγετικό ρόλο στην διάδοση και εδραίωση του χριστιανισμού στο νησί μέσω του επισκόπου της, αγίου Ηρακλειδίου. Οι γραπτές πηγές μαρτυρούν την δραστηριότητα του αγίου σε διάφορες περιοχές (Σαλαμίνα, Πάφο, Κούριο, Νεάπολη, Σόλοι, κ.α.). Επίσης, ο Ηρακλείδιος ακολουθώντας τις οδηγίες του αποστόλου Παύλου χειροτονεί επισκόπους τους Τυχικό στην Νεάπολη (σημερινή Λεμεσό) και Επαφρά στην Πάφο και εγκαθιστά τον Αυξίβιο, ο οποίος είχε ήδη χειροτονηθεί από τον Μάρκο, στους Σόλους. Τόσο ο βίος του αγίου Αυξιβίου (α΄ μισό 7^ου αιώνα) όσο και ο πολύ μεταγενέστερος Στέφανος Λουζινιάν (16^ος αιώνας) αναφέρουν τον Ηρακλείδιο ως Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου. Ο βίος του αγίου Ηρακλειδίου (μέσα 5^ου αιώνα) διασώζει πολλές μαρτυρίες για τα θαύματα του. Πέθανε σε προχωρημένη ηλικία και η μνήμη του τιμάται στις 17 Σεπτεμβρίου.   

Η ιερά μονή Αγίου Ηρακλειδίου αποτελεί μία από τις αρχαιότερες εστίες χριστιανισμού στην Κύπρο. Σύμφωνα με το βίου του Ηρακλειδίου, το σκήνωμα του τοποθετήθηκε από τους μαθητές του σε υπόγειο, λαξευτό τάφο όπου από πάνω κτίσθηκε αργότερα μαυσωλείο. Ο χώρος, λόγω της διαχρονικής χρήσης του, έχει υποστεί αρκετές και αλλεπάλληλες μετατροπές πράγμα που καθιστά δύσκολη τη χρονολόγηση του. Στα νότια του σημερινού μαυσωλείου έχουν εντοπιστεί τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της πρώτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία μπορεί να χρονολογηθεί στον 4^ο αιώνα. Στα δυτικά του μαυσωλείου, κτίστηκε, μάλλον τον 6^ο αιώνα, τρίκλιτη βασιλική η οποία έφερε πλούσιο γλυπτό διάκοσμο και αξιόλογα επιδαπέδια ψηφιδωτά με γεωμετρική κυρίως διακόσμηση. Πιθανόν, κατά τον 8^ο αιώνα, η βασιλική καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε με ταπεινότερα υλικά και τα ψηφιδωτά δάπεδα αντικαταστήθηκαν με μαρμαροθετήματα. Στο χώρο της παλαιοχριστιανική βασιλική βρίσκεται σήμερα το καθολικό της μονής του Αγίου Ηρακλειδίου. 

Διάδοχος του αγίου Ηρακλειδίου στον επισκοποικό θρόνο της Ταμασού ήταν ο μαθητής του, άγιος Μνάσων. Ο Ηρακλείδιος όρισε για διάδοχο του τον Μνάσωνα πριν πεθάνει. Μοναστήρι αφιερωμένο στον άγιο Μνάσωνα εντοπίζεται στα ΒΔ της μονής του Αγίου Ηρακλειδίου. Σήμερα σώζεται μόνο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός του 17^ου αιώνος. Η μνήμη του τιμάται στις 19 Οκτωβρίου. Τον Μνάσωνα διαδέχθηκε ένας άλλος μαθητής του Ηρακλειδίου, ο Ρόδων.

Δώδεκα επίσκοποι της Εκκλησίας της Κύπρου υπέγραψαν τα πρακτικά της Συνόδου της Σαρδικής (343) ένας εκ των οποίων, πιθανόν, να ήταν ο επίσκοπος Ταμασού, Μακεδόνιος. Σημειώνουμε ότι στον κατάλογο αυτό αναφέρονται μόνο τα ονόματα των επισκόπων χωρίς να δηλώνεται η επισκοπική τους έδρα. Στο Συνοδικό της Κύπρου του 12^ου αιώνος, αναφέρονται ως επισκόποι Ταμασού οι Ηρακλείδιος, Μνάσων, Δημητριανός και Μακεδόνιος. Επίσης, ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (15^ος αιώνας) σημειώνει ότι επίσκοποι Ταμασού υπήρξαν οι Ηρακλείδιος, Μνάσων, Ρόδων και Μακεδόνιος. Ο άγιος-επίσκοπος Δημητριανός τιμάται ιδιαίτερα στο χωριό Πέρα Ορεινής όπου σώζονται ερείπια ναού αφιερωμένου σε αυτόν και φορητή εικόνα, που χρονολογείται στον 18^ο αιώνα. Αγνοούμε τον χρόνο δράσης του επισκόπου.   

Επόμενος γνωστός επίσκοπος Ταμασού είναι ο άγιος Τύχων, ο οποίος έδρασε το β΄ μισό του 4^ου αιώνα. Ο Τύχων συμμετείχε στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 381. 

Περί το έτος 400, σε επιστολή του αρχιεπισκόπου Αλεξάνδρειας Θεόφιλου προς τους επισκόπους Κύπρου και Παλαιστίνης αναφέρονται τα ονόματα δεκαπέντε κύπριων επισκόπων χωρίς να διευκρινίζεται, πάλι, η έδρα τους. Μεταξύ αυτών σίγουρα και κάποιος επίσκοπος Ταμασού.

Στην συνέχεια, κατά το 451, ο επίσκοπος Ταμασού, Επαφρόδιτος, συμμετείχε στην Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνος.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο θα πρέπει να έδρασε και ο επίσκοπος Βασίλειος, ο οποίος τιμάται ιδιαίτερα στα Πέρα Ορεινής μαζί με τον Δημητριανό. Για τον επίσκοπο μας πληροφορεί ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς.

Κατά τα τέλη του 12^ου-13^ου αιώνα δραστηριοποιούνται οι τελευταίοι γνωστοί αρχιερείς της Ταμασού πριν από την κατάργηση της επισκοπής, μαζί με άλλες ορθόδοξες επισκοπικές έδρες, από τους Λατίνους στα μέσα του 13^ου αιώνα. Πρόκειται για τον Νικήτα Αγιοστεφανίτη (1187-1209), πιθανόν γόνο της γνωστής βυζαντινής οικογενείας και τον όσιο Νείλο (1209 κ.εξ.).

Στις αρχές της Τουρκοκρατίας (1571-1878) όταν ήρθησαν οι περιορισμοί των Λατίνων σχετικά με των αριθμών των επισκοπών της Εκκλησίας της Κύπρου, η επισκοπή Ταμασού αναβίωσε για κάποιο διάστημα με τον επίσκοπο Ιάκωβο. Σημειώνουμε ότι δεν επρόκειτο για ανασύσταση της επισκοπής αλλά απλώς για απονομή του αξιώματος του χωρεπισκόπου. Η επισκοπεία του Ιακώβου πιθανόν να τοποθετείται στα τέλη του 16^ου με αρχές 17^ου αιώνα.

Η επισκοπή Ταμασού αναβίωσε πάλι για λίγα χρόνια επί αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου (1767-1810) με την χειροτονία του Χρυσάνθου Μυριανθέως (1791-1797). 

Κατά τη ριζική αναδιοργάνωση της Εκκλησίας της Κύπρου το 2007, ανασυστάθηκε η επισκοπή Ταμασού και Ορεινής. Στις 9 Ιουνίου 2007, εξελέγη παμψηφεί ως Μητροπολίτης Ταμασού και Ορεινής ο αρχιμανδρίτης Ησαΐας Κυκκώτης με έδρα της επισκοπής το χωριό Επισκοπειό.

 

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ ΤΑΜΑΣΟΥ

1. Ηρακλείδιος (περί το 49 μ.Χ. κ.εξ.)
   
2. Μνάσων (β΄ μισό 1^ου αιώνος)
   
3. Ρόδων (β΄ μισό 1^ου αιώνος)
   
4. Μακεδόνιος (;) ή κάποιος άλλος άγνωστος επίσκοπος
   (Επίσκοπος Συνόδου Σαρδικής – 343)
   
5. Τύχων (381)
   
6. Μακεδόνιος (;)ή κάποιος άλλος άγνωστος επίσκοπος
   (Επίσκοπος επιστολής Θεοφίλου Αλεξανδρείας – 400)
   
7. Επαφρόδιτος (451)
   
8. Δημητριανός (άγνωστος χρόνος δράσης, βυζαντινή περίοδος)
   
9. Βασίλειος (άγνωστος χρόνος δράσης, βυζαντινή περίοδος)
   
10. Νικήτας Αγιοστεφανίτης (1187-1209)
    
11. Όσιος Νείλος (1209 κ.εξ)
    
12. Ιάκωβος (τέλη 16^ου – αρχές 17^ου αιώνα)
    
13. Χρύσανθος (1791-1797)
    
14. Ησαΐας Κυκκώτης (2007 κ.εξ)